BASINA VE KAMOYUNA
Bizler tüm engelliler için ve özellikle engelli kadınlar için planlamaların yapılmasını ve hızlıca hayata geçirilmesini istiyoruz
10-16 Mayıs Engelliler haftası, engellilerin sistematik olarak maruz kaldığı ayrımcılığa ve hak ihallerine dikkat çekmek ve güçlü bir kamuoyu oluşturmak için tanımlanmış bir dönemdir. 160’a yakın ülkede engellilerin sosyo-ekonomik, siyasal ve kültürel haklarının geliştirilmesi amacıyla bu haftada tüm topluma, kamuoyuna, basına ve sivil topluma bizler de seslenmek istiyoruz.”
Engellilere yönelik kamusal hizmetlerin yetersizliği ve toplumda maalesef yerleşik olan ötekileştirme dili, engellilerin kapalı mekanlarda hapis kalmasına yol açmaktadır. Sayıları milyonlarla ifade edilen engelliler için, engellerin salt fiziksel olmadığını bilinmelidir. Günlük dilden mevzuata, sanatsal ürünlerden medyaya varana kadar engellilere yönelik ayrımcılık, eşitsizlik ve ötekileştirme söylemi her gün yeniden inşa edilmekte ve bunun önüne geçmek için gerekli politikalar yaşama geçirilmemektedir. Kadınların dışlandığı, ötekileştirildiği ikincil konumda görüldüğü böylesi bir düzen içerisinde hem kadın olmak, hem de engelli olmak diğer bir deyişle “engelli kadın” olmak, daha derin bir dışlanmayı beraberinde getirmektedir. Kadın bu noktada hem engelli olmasından hem de kadın olmasından kaynaklanan sorunlarla baş etmek durumunda kalmaktadır. Bu dezavantajlı konum itibariyle, engelli kadınlara ilişkin bazı düzenlemeler bulunmakta fakat bu düzenlemeler de yetersiz olmakla birlikte uygulanmamaktadır. BM anlaşması, temel insan haklarına, insanlık onuru ve değeriyle erkeklerin ve kadınların haklar bakımından eşitliğine olan inancını teyit eden bir anlaşmadır. 21. Yüzyıl İçin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, Kalkınma ve Barış” konulu Birleşmiş Milletler Genel Kurul Özel Oturumu yapılmıştır. Oturum sonunda Pekin Eylem Planı kabul edilmiş ve 12 önemli alanın 10 tanesinde engelli kadınların özel ihtiyaçları gündem maddesi olmuştur . Engelli kadınlara ilişkin düzenlemelerin en önemlisi ise, 2007’de imzalanan Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’dir. Sözleşme, eşitlik hakkı ve ayrımcılık yapılmaması temelinde kadın ve erkek engelli haklarına ilişkin geniş düzenlemeler içermektedir. Bu haklar ise, yaşam hakkı, risk durumlarında ve insani bakımdan acil durumlar, yasa önünde eşit tanınma, adalete erişim, kişi özgürlüğü ve güvenliği, işkence, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya cezaya maruz kalmama, sömürü şiddet veya istismara maruz kalmama, kişi bütünlüğünün korunması, seyahat özgürlüğü ve uyrukluk, bağımsız yaşayabilme ve topluma dahil olma, vb. haklardır. Bu hakların uygulamasının ve denetiminin gerçekleştirilmesi için ise BM Engelli Hakları Komitesi kurulmuştur. Sözleşme, engelli kadınlardan açıkça bahseden ilk uluslararası metin olarak karşımıza çıkmaktadır. Sözleşme, engelli kadınların ve kız çocuklarının engelli nüfus içerisinde daha dezavantajlı konumda olduğuna dair ifadeleri içermektedir. Sözleşmenin 6. Maddesi, sadece engelli kadınlara yönelik bir düzenlemedir. 6. Madde gereği, taraf devletler engelli kadınların ve kız çocuklarının uğradığı çok yönlü ayrımcılığı ortadan kaldırmayı ve insan hak ve özgürlüklerinden eşit yararlanmaları bakımından gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. Türkiye Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’ne taraf ülkelerden biridir. Engelli kadın hakları bu sözleşme tarafınca korunmakta, engelli kadınlara yönelik ayrıca bir düzenleme bulunmamaktadır. Görüldüğü üzere, engelli kadınlara yönelik ayrıca bir düzenleme ne uluslararası ne de ulusal alanda kendine yer bulamamıştır. Buda var olan ayrımcılığın daha derinleşmesine ve engelli kadınların daha da ötekileştirilmesine toplumdan dışlanmasına neden olmuştur. Bizler tüm engelliler için ve özellikle engelli kadınlar için planlamaların yapılmasını ve hızlıca hayata geçirilmesini istiyoruz. Ayrıca 2009 yılında imzalanan BM Engelli Hakları Sözleşmesi ve Engelli Hakları Kanunu esaslı bir şekilde uygulamaya yansıtılmalıdır. Bu kapsamda uygulaması 2024’e ertelenen erişilebilirlik mevzuatı artık geciktirilmeden, ertelenmeden eksiksiz bir şekilde uygulanmalı; kentler, mekanlar, yollar, binalar dışında kurum internet siteleri, müfredat ve mevzuat erişilebilir olmalıdır.
Engelliler ve aileleri ayrımcılık ve nefret suçlarına maruz kaldıklarından, yoksul bırakıldıklarından ve siyasal temsilleri kısıtlandığından toplumdan kısmen yalıtılmış halde yaşamak zorunda bırakılıyorlar. Engellilerin toplumsal yaşama dahil olmasının imkanları geliştirilmeli, engeller kaldırılmalıdır. Engellilerin; eğitime, sağlığa, ulaşıma, istihdama, kültürel üretim ve tüketime, siyasal yaşama katılmaya, sosyal yaşama erişilebilirliğinin önündeki engeller kaldırılabilir. Engellileri veya bedenlerini değil; engelliler yok sayılarak inşa edilen yolları, geçitleri, kaldırımları, binaları ve sunulan kamusal/özel hizmetleri değiştirmek için çalışmalıyız. Kamu binaları başta olmak üzere asansör, merdiven, geçit yolları, tuvalet, çalışma düzeni ve iletişim anlamında engellilik perspektifiyle yapılmamış mekanlar en büyük engeldir.
Özellikle yerel yönetimlerde, kamu kurumlarında, hastane ve okullarda işaret dili ve braille yazısının yaygınlaştırılması birçok engelli ortadan kaldıracaktır. Yoksul engellilerin sosyal ve ekonomik açıdan desteklenmesi belediyelerin ve tüm kamu kurum ve kuruluşlarının en temel görevi olmalıdır. Birçok engel grubunun sesi duyulmamakta ve yaşadıkları sorunlar yıllarca çözüm beklemektedir. Diyaliz hastalarından SMA hastalarına, Albinolardan Otistiklere tüm engelliler ve ailelerinin taleplerini esas alan bir politika inşa edilmelidir. Türkiye’de SSPE’liler ölüme terk edilmiş durumdadır. Otistik ve Down sendromlulara yönelik sistematik bir ayrımcılık ve ötekileştirme politikası uygulanmaktadır.
Engellilerin temel hakları için acil yapılması gereken listesi çok uzun değil ve bunun için gerekli olan bütçe de çok büyük değildir. 10 milyon engellinin bütçedeki payının yüzde 1,6 olduğu bir yerde engelliler için bir kamu hizmetinden söz edilemez. 1,7 trilyona yaklaşan merkezi bütçe içerisinde sadece yüzde 1,6’lık bir payın, nüfusun yüzde 12,29’unu oluşturan engellilere ayırılması büyük bir adaletsizliktir. İktidarın politikasızlığı, engelliler için daha yoksul ve yoksun bir yaşama neden olmaktadır. Engellilere ödenen ödenekler enflasyon karşısında erimiştir. Atama bekleyen engelli sayısı yüzbinleri bulmuştur. Anadili Türkçe olmayan engelliler, mülteci engelliler, kadın engelliler çoklu bir ayrımcılıkla karşı karşıyadır. Engelli kadınlara yönelik ayrımcı söylem ve pratikler derhal durdurulmalıdır. İstanbul sözleşmesinin feshi geri alınmalı, engelli kadınlar başta olmak üzere tüm kadınlara yönelik her türlü şiddet derhal durdurulmalıdır. Engellilerin tüm farklılıklarıyla haklarına erişebilmesi için sadece Türk İşaret dili ve sadece Türkçe ile değil, bu ülkede yaşayan tüm halkların diliyle kamusal hizmet erişimi olmalıdır. Eğitim ve sağlık imkanlarından resmi dil Türkçe’yi bilmediği için doğru şekilde yararlanamayan yüzbinlerce engellinin, tüm haklarına erişimi için anadillerinde de hizmet sunumu olmalıdır. Özellikle otistikler için alternatif iletişim yöntemleri ve yeni diller geliştirilmeli, eğitim adı altı Öte yandan bölgemizde devam edegelen çatışmalı süreçler ve savaşların önemli bir engellilik nedeni olduğu bilinmelidir. Temizlenmeyen kara mayınları, toplumsal olaylara müdahale eden güvenlik güçleri, kent içinde denetimsiz olan zırhlı araçlar, sınır geçişlerinde askerlerin ateşi, ölümler dışında yüzlerce kişinin engelli kalmasına da yol açmaktadır. Savaşlar, tüm toplumun yoksullaşması ve engelli kılınması için işleyen bir makinedir. İl ve bölgesel gelişmişlik farkları, altyapı, iletişim, kamusal hizmet sunumlarının eksikliği engellilerin temel haklarına erişimini olumsuz etkilemektedir.
Engellilere yönelik ayrımcı dili ret edilmelidir. Engellilik alanında yaşanan hak ihlalleri ortadan kaldırılmalıdır. Engelliler hasta, muhtaç ve aciz görülecek bir nüfus kesimi değil eşit yurttaşlardır. Engelliler de her yurttaş gibi temel hak ve özgürlükleri yasal ve anayasal koruma altında olan özgür bireyler olmak istemektedir.
